Χ εναντίον ΟΠΛΑ. Δύο θανάσιμοι εχθροί

Στο κείμενο που ακολουθεί θα αναφερθούμε με όσο πιο σύντομο τρόπο μπορούμε στη μεγάλη έχθρα μεταξύ δύο ένοπλων ελληνικών οργανώσεων που ιδρύθηκαν στα χρόνια της κατοχής. Θα παραθέσουμε όσα περισσότερα περιστατικά μπορέσαμε να βρούμε διάσπαρτα σε διάφορα ιστορικά βιβλία και περιοδικά. Φτιάξαμε και μια συνοπτική λίστα, η οποία μπορεί να μην είναι απόλυτα ολοκληρωμένη, αλλά περιέχει τη μεγάλη πλειοψηφία των δολοφονικών ενεργειών που πραγματοποίησαν οι δυο οργανώσεις, στα πλαίσια του μεταξύ τους πολέμου.

Η ΟΠΛΑ (Οργάνωση Περιφρούρησης Λαϊκού Αγώνα) ιδρύθηκε στα χρόνια της κατοχής ως ένοπλη μυστική οργάνωση, με απόφαση του ΚΚΕ.  Αρχηγός της ήταν ο Στέργιος Αναστασιάδης (1906 - 1949), μέλος του Πολιτικού Γραφείου του ΚΚΕ. Σύμφωνα με κάποιες πληροφορίες, σύμβολο της ΟΠΛΑ ήταν το ρολόι με τους δείκτες σταματημένους στις 12 παρά 5. Η συγκεκριμένη οργάνωση επεδίωκε να παίξει το ρόλο του λαϊκού τιμωρού και του εκδικητή. Πρώτη θέση μεταξύ των θυμάτων της είχαν οι δοσίλογοι (δηλαδή οι Έλληνες που συνεργάστηκαν με τους κατακτητές) και διάφορες ένοπλες ακροδεξιές οργανώσεις. Η Ο.Π.Λ.Α. κατάφερε να δημιουργήσει ένα αρκετά επιτυχημένο δίκτυο πληροφοριών.  Γρήγορα απέκτησε πληροφοριοδότες σε όλες τις κυβερνητικές υπηρεσίες και σε πολλά ιδρύματα των κατακτητών. Δικά της άτομα είχαν καταφέρει να διεισδύσουν μέσα την Αστυνομία, τη Χωροφυλακή, τη Γενική Ασφάλεια, την Ειδική Ασφάλεια, το Υπουργείο Εσωτερικών της κατοχικής κυβέρνησης, το Υπουργείο Δημόσιας Τάξης, αλλά και σε διάφορες αντίπαλες οργανώσεις. Για παράδειγμα, υπήρχαν άνθρωποι της ΟΠΛΑ μέσα στην οργάνωση Χ (όπως π.χ. ο Γιάννης Βαζούρας), αλλά και σε άλλες οργανώσεις όπως ΕΔΕΣ,ΕΕ, ΠΑΤ.

Η Χ ήταν μια ακροδεξιά και φιλοβασιλική οργάνωση που ιδρύθηκε το 1941. Η ένθερμη υποστήριξή της προς το βασιλιά φαίνεται και από το ότι στο σήμα της υπάρχει το στέμμα. Αρχηγός της ήταν ο αξιωματικός Γεώργιος Γρίβας. Συχνά επέβαλε ένα καθεστώς τρομοκρατίας σε περιοχές της Αθήνας και της επαρχίας και δολοφονούσε μέλη και οπαδούς του ΚΚΕ και του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ (δηλαδή της μεγαλύτερης αντιστασιακής οργάνωσης). Είχε σημαντική συμμετοχή στις μάχες των Δεκεμβριανών του 1944 και στη Λευκή Τρομοκρατία κατά την μετά Βάρκιζα εποχή. Πήρε μέρος και σε εκλογικές αναμετρήσεις, σημειώνοντας παταγώδη αποτυχία. Τα μέλη της ονομάζονταν χίτες. Μερικά χρόνια αργότερα, διάφορα μέλη της Χ πήραν μέρος στον Εμφύλιο Πόλεμο (1946 - 1949). Την περίοδο 1945 – 1948, οι ένοπλες ομάδες της Χ και της ΕΑΟΚ (η οποία ιδρύθηκε το 1946 από τον Ταγματασφαλίτη Πάνο Κατσαρέα) πραγματοποίησαν δολοφονίες ακόμα και ανηλίκων παιδιών , καθώς και γυναικών στην Πελοπόννησο. Μιλάμε για πολυάριθμες κτηνωδίες, οι οποίες έμειναν στην ιστορία.

Η αρχή της μεγάλης έχθρας

Φαίνεται ότι κατά πάσα πιθανότητα, η μεγάλη έχθρα μεταξύ της Χ και της ΟΠΛΑ έκανε την πρώτη εμφάνισή της το Νοέμβριο του 1943. Οι δύο αντίπαλες οργανώσεις βρέθηκαν σε ένοπλη διαμάχη, η οποία είχε και χαρακτηριστικά μιας ιδεολογικοπολιτικής αναμέτρησης. Οι ανοιχτοί πολιτικοί λογαριασμοί μεταξύ των δύο οργανώσεων έδωσαν τη θέση τους στα όπλα. Το αποτέλεσμα ήταν ένας μεγάλος αριθμός νεκρών.

Λίγο καιρό αργότερα (1 Δεκεμβρίου 1943) η ΟΠΛΑ εκτέλεσε τον Ηλία Ρογκάκο, δραστήριο μέλος της Χ. Ο πόλεμος μεταξύ των δύο οργανώσεων πήρε μεγάλες διαστάσεις και βάφτηκε με άφθονο αίμα.

Οι στενές σχέσεις της Χ με την (κατοχική) Ειδική Ασφάλεια

Την περίοδο της κατοχής, η Χ είχε διατηρούσε αρκετά καλή σχέση με την (κατοχική) Ειδική Ασφάλεια και συνεργάστηκε αρμονικά μαζί της. Η Ειδική Ασφάλεια του Πειραιά αναδιοργανώθηκε χάρη σε δύο μέλη της Χ : το Βαγγέλη Μπουγιούρη και το Βασίλη Αγραφιώτη, οι οποίοι κατατάχθηκαν εθελοντικά στο σώμα, με την παρότρυνση του Αρχηγού της Χ Πειραιά Μαντούβαλου.  Θα θέλαμε επίσης να αναφέρουμε και μια άλλη σημαντική πληροφορία. Ο Ιάσονας Χανδρινός αναφέρει τρία ονόματα μελών της Χ που υπηρετούσαν στα (προδοτικά) Τάγματα Ασφαλείας της Αθήνας (Κωνσταντίνος Μανωλάκος, Αλκίνοος Πετρόπουλος, Ανδρέας Κολλάρος).  

Η  «Χ» αρπάζει όπλα από αποθήκη του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ

Ο Α. Χατζηαναστασίου στο βιβλίο του αναφέρει ένα περιστατικό αρπαγής όπλων από αποθήκη του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ στην περιοχή του Βύρωνα χάρη σε ένα ύπουλο σχέδιο που κατέστρωσε ο χίτης Νίκος Παπαγεωργίου. Ο Παπαγεωργίου παρακάλεσε τον Γρίβα να ζητήσει από το Νίκο Μπουραντά, διοικητή του μηχανοκίνητου σώματος της ασφάλειας, να κάνει έφοδο σε σπίτι της Καισαριανής όπου βρίσκονταν πυρομαχικά της οργάνωσης Ο.Π.Λ.Α. (ένοπλη οργάνωση του ΚΚΕ), ταυτόχρονα με την έφοδο της Χ στην αποθήκη στο Βύρωνα. Έτσι οι άνδρες τους ΕΑΜ – ΕΛΑΣ θα αιφνιδιάζονταν και θα ήταν απασχολημένοι σε δύο διαφορετικά μέτωπα. Ο Μπουραντάς, φανατικός εχθρός του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ και του ΚΚΕ, εκτέλεσε με μεγάλη προθυμία το σχέδιο που του πρότεινε ο Γρίβας, διευκολύνοντας έτσι το έργο της Χ. Έτσι, η ομάδα του Παπαγεωργίου μπόρεσε να αρπάξει από τη μυστική αποθήκη του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ στο Βύρωνα περίπου 70 περίστροφα και 11 χειροβομβίδες.

Η οργάνωση συχνά χρησιμοποιούσε τις στενές σχέσεις που είχε με σημαντικά κομμάτια του κατοχικού κρατικού μηχανισμού (π.χ. χωροφυλακή και Ειδική Ασφάλεια) προς όφελός της. Επίσης, είχε αρμονική συνεργασία με αξιωματικούς της Αστυνομίας Πόλεων, οι οποίοι φρόντιζαν να διευκολύνουν το έργο της.

Ο Ιάσονας Χανδρινός σε δημοσίευμά του στο περιοδικό «Ιστορικά Θέματα» (τεύχος 112, Μάρτιος 2012) σημειώνει ότι : « […] ήταν κοινό μυστικό στην κατεχόμενη Ελλάδα πως οι χίτες αποτελούσαν τους καλύτερους συμμάχους και πληροφοριοδότες των ταγματασφαλιτών, κατά τη διάρκεια των συγκρούσεών τους με τους ‘‘αντάρτες πόλης’’ του ΕΛΑΣ στις συνοικίες της Αθήνας. Κάνοντας ένα βήμα παραπάνω, πολλά μέλη της οργάνωσης θα εγγραφούν στην αναδιοργανωμένη, διαβόητη Διεύθυνση Ειδικής Ασφάλειας (τον κλάδο της Χωροφυλακής που ασχολείτο αποκλειστικά με τη δίωξη κομμουνιστών ήδη από το Μεσοπόλεμο) ως ‘’χωροφύλακες άνευ θητείας’’, συμμετέχοντας είτε ως πληροφοριοδότες είτε ως οπλίτες είτε ως εκτελεστές στο ανθρωποκυνηγητό που είχαν εξαπολύσει οι γερμανικές και ελληνικές αρχές κατοχής εναντίον των αντιστασιακών του ΕΑΜ στην Αθήνα και τον Πειραιά.» .

Η διείσδυση πρακτόρων στη φωλιά του αντιπάλου

26 Αυγούστου 1944 : Εκείνο το βράδυ του Αυγούστου, μια ένοπλη ομάδα 4 ανδρών που ήταν μέλη της Ειδικής Ασφάλειας και Χίτες, λαμβάνει μια πληροφορία για ύπαρξη αποθήκης όπλων στα Πετράλωνα. Η ομάδα με επικεφαλής τον Ελευθέριο Μήστα, μπαίνει σε κάποια σκοτεινά δρομάκια και προχωράει στην οδό Ορφέως. Ξαφνικά, οι 4 άνδρες ακούν «Αλτ ! Εδώ Φρουραρχείο ΕΛΑΣ. Σας φάγαμε.» και μετά από λίγο βλέπουν σαστισμένοι τον Ελευθέριο Μήστα να στρέφει εναντίον τους το αυτόματό του και να πηγαίνει με το μέρος των ΕΛΑΣιτών. Από τα πυρά, δύο χίτες έπεσαν νεκροί (Ευθύμιος Πίπας και Βασίλειος Πίπας).

Η ΟΠΛΑ γενικά θεωρούσε ότι η διείσδυση δικών της πρακτόρων στο εσωτερικό αντιπάλων οργανώσεων είναι η πιο αποτελεσματική μέθοδος για την αντιμετώπισή τους. Για το σκοπό αυτό, μερικές φορές είχε χρησιμοποιήσει και διάφορες γυναίκες.

Το βράδυ της 26^ης Απριλίου 1944, τρεις άγνωστοι ακινητοποίησαν σε ένα απομακρυσμένο σημείο στη Δάφνη, τον Γεώργιο Μιχαλολιάκο, μέλος της Χ και τον εκτέλεσαν. Η αρραβωνιαστικιά του που τον συνόδευε, δεν δέχτηκε ούτε μια σφαίρα. Αργότερα αποδείχτηκε ότι ήταν συνδεδεμένη με την ΟΠΛΑ.

Στο θανατηφόρο παιχνίδι κατασκοπείας και αντικατασκοπείας, οι αντίπαλες φράξιες ήταν ο μεγαλύτερο εχθρός. Η (κατοχική) Ειδική Ασφάλεια είχε βάλει τους δικούς της πληροφοριοδότες μέσα στις οργανώσεις του ΚΚΕ. Απ΄ τον Ιανουάριο ως το Μάρτιο του 1944 η ΟΠΛΑ των ανατολικών συνοικιών της Αθήνας αναζητούσε την αιτία μιας ακατανόητης διαρροής πληροφοριών και δολιοφθορών στον οπλισμό. Μετά από παγίδες και εξαντλητικές διασταυρώσεις στοιχείων, η ΟΠΛΑ κατάφερε να εντοπίσει τρεις υπαίτιους, οι οποίοι ήταν χίτες  που είχαν διεισδύσει την ΟΠΛΑ του Βύρωνα. Και οι τρεις αποδείχτηκαν δραστήρια μέλη των «Παπαγιώργηδων», της μαχητικής ομάδας της Χ στο Παγκράτι, με εντολή κατασκοπείας. Ο ένας εκτελέστηκε και οι άλλοι δύο διέφυγαν την τιμωρία.

Ο πόλεμος της Χ και της ΟΠΛΑ. Μερικά περιστατικά

Μάιος 1943 : Ο Σπύρος Παπαγεωργίου, οπαδός του Γρίβα και πιστός συνεργάτης του, στο βιβλίο του με τίτλο «Ο Γρίβας και η Χ. Το χαμένο αρχείο» αναφέρει ότι το Μάιο του 1943 ο ταγματάρχης Παντελής Πολύζος (μέλος της Χ) συναντήθηκε με τον Γρίβα και του είπε ότι η Χ έπρεπε να εκπονήσει ένα σχέδιο δράσης κατά της οργάνωσης ΟΠΛΑ, γιατί η ΟΠΛΑ είχε πάρει εντολή από το ΚΚΕ να αναλάβει δράση εναντίον τους. Μετά από εκείνη τη συνάντηση, το βράδυ της ίδιας μέρας, ο Γρίβας έμαθε (σύμφωνα με τον Παπαγεωργίου) ότι κάποιοι άνδρες της ΟΠΛΑ, φορώντας γερμανικές στολές, πήγαν στο σπίτι του Ιωάννη Καπράλου (της Χ) και τον εκτέλεσαν. Δέκα μέρες αργότερα, ο Γρίβας συνάντησε ηγετικά στελέχη της Χ στο Δημοτικό Σχολείο του Θησείου και τους έδωσε εντολή για «κατά μέτωπον επίθεση» εναντίον της ΟΠΛΑ.

[Εδώ έχουμε μια ένσταση. Ο Παπαγεωργίου λανθασμένα χαρακτηρίζει του εκτελεστές του Καπράλου ως μέλη της ΟΠΛΑ. Κατά πάσα πιθανότητα επρόκειτο για μέλη του ΕΑΜ –ΕΛΑΣ. Η ΟΠΛΑ τότε δεν υπήρχε. Η πρώτη εμφάνιση της ΟΠΛΑ είναι το φθινόπωρο το 1943].

1-11-1943 : Σημειώθηκε αψιμαχία στα Πετράλωνα. Ομάδα ένοπλων μελών της Χ, με επικεφαλής τον Ιωάννη Λιακόπουλο, επιτέθηκε σε έρανο του ΚΚΕ.

17-11-1943 : Χίτες τραυματίζουν 3 μέλη του ΕΑΜ σε συμπλοκή στα Πετράλωνα.

21-11-1943 : Ένοπλα μέλη του  9^ο Τάγματος  της Χ με αρχηγό τον Γεώργιο Τσίχλη έγραφα συνθήματα της Χ σε τοίχους της λεωφόρου Αλεξάνδρας, όπου δέχτηκαν επίθεση με χειροβομβίδα από μέλη τους ΕΑΜ. Από την έκρηξη τραυματίστηκαν 3 χίτες.  Οι τρείς χίτες περισυλλέγησαν από αστυνομικούς του Ε’ Παραρτήματος Ασφαλείας (Εξαρχείων) και μεταφέρθηκαν γρήγορα σε νοσοκομεία.

1-12-1943 : Άνδρες της ΟΠΛΑ εκτελούν τον χίτη Ηλία Ρογκάκο, έξω από το σπίτι του στο κολωνάκι.

Το Μάιο του 1944 εκτελέστηκαν οι χίτες Ηλίας Περδίκης και Ανδρέας Σχίζας από μέλη της ΟΠΛΑ.

2-9-1944 : Ο επικεφαλής της  Χ  Παγκρατίου Νίκος Παπαγεωργίου σκοτώθηκε από 4 μέλη της ΟΠΛΑ, που ήταν οπλισμένα με αυτόματα.

23-9-1944 : Ο χίτης Ιωάννης Παπαγεωργίου, αδελφός του Νίκου Παπαγεωργίου, σκοτώνεται από την ΟΠΛΑ.

11-10-1944 : Απόπειρα δολοφονίας του Αρχηγού της  Χ  Γεωργίου Γρίβα, που επέβαινε στο υπηρεσιακό του αυτοκίνητο. Από τα πυρά τραυματίστηκε μονάχα ο Όμηρος Παπαδόπουλος. Ο οδηγός του αυτοκινήτου κατάφερε να οδηγήσει το όχημα μέχρι την πλατεία του Θησείου. Οι άνδρες της ΟΠΛΑ που πυροβόλησαν κατά του αυτοκινήτου είχαν μεταμφιεστεί. Είχαν φορέσει γερμανικές στολές και κράνη.

Το Δεκέμβριο του 1944 οι αντάρτες του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ κατέλαβαν την έδρα διοικήσεως της οργάνωσης «Χ» (φαρμακείο Ντέκα) και το σπίτι του Γρίβα (στο Θησείο). [πηγή : Σπύρος Παπαγεωργίου ].

3-12-1944 : Οι χίτες Αριστείδης Χαμόδρακας, Οδυσσέας Χαμόδρακας, Κωνσταντίνος Χαμόδρακας και Ιωάννης Χαμόδρακας σκοτώνονται από την ΟΠΛΑ.

11-12-1944 : Ο χίτης Απόστολος Λιβιτσάνος εκτελέστηκε από την ΟΠΛΑ.

Ο ανθυπολοχαγός Χρήστος Χαλούλος της Χ, από το Καστρί Κυνουρίας, πήρε μέρος στις μάχες του Δεκεμβρίου του 1944 στο Θησείο, όπου σκοτώθηκε από τους αντάρτες του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ.

Ο ανθυπολοχαγός Δημ. Αστέρης της Χ, από την Τρίπολη, πήρε μέρος στις μάχες των Δεκεμβριανών (1944), όπου σκοτώθηκε από τους αντάρτες του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ.

Η Ευγενία Λύτρα, μέλος της Χ, σκοτώθηκε από άνδρες της ΟΠΛΑ το 1944.

12-12-1946 : Η ΟΠΛΑ εκτελεί τον Αλέκο Παπαγεωργίου, μέλος της Χ.

Ο Αντώνιος Βαρύτης, μέλος της Χ, ανέλαβε να εντοπίσει τις οικίες διαφόρων μελών της οργάνωσης ΟΠΛΑ και να τους φακελώσει, ώστε να έχει η Χ τις απαραίτητες πληροφορίες. Λίγα χρόνια αργότερα και συγκεκριμένα στις 11 Σεπτεμβρίου του 1946, ο Βαρύτης σκοτώθηκε από αριστερούς αντάρτες.